insaf

is. <ər.>

1. İnsanda vicdan və ədalət hissi, öz hərəkətləri üçün mənəvi məsuliyyət hissi; vicdana müvafiq hərəkət. İnsaf dinin yarısıdır. (Ata. sözü). Bəylərin bəyisən, xanların xanı; Unutma insafı, satma imanı. . A. Ə.. İnsafımın və vicdanımın yanında məsul olaram, əgər yalan desəm ki, təqribən yarım saat mənim təamım çəkdi. . C. M.. // Rəhm, mürüvvət, şəfqət, ədalət. İnsaf xoşdur, ey eşq, ancaq məni zəbuni et; Ha böylə möhnət ilə keçsinmi ruzigarım? F.. Könlündə qalmadı insaf əsəri; Dürdanənin qəlbi sal buza döndü. M. R.. Məsmənin qəlbini dağlayan fələkin «çərxi çevrilmiş», fələkin zərrə qədər insafı, mürüvvəti yoxmuş! M. C.. İnsaf deyil – rəva deyil, insafa müğayirdir. <Məmməd:> Yox, bu insaf deyil ki, bu cür nəcib heyvanın leşini mən bu çöldə dəfn etməmiş gedim. . E. Sultanov. İnsaf etmək (eləmək) – rəhm etmək, mərhəmət göstərmək, ədalətlə yanaşmaq. Ömür keçdi, insaf elə, sevdiyim; Nə müddətdi dərdü möhnət çəkirəm. Q. Z.. Vəfa rəsmin tutub gəl, ey pəri, cövrü cəfadan keç; Əgər adəmsən, insaf et, bu vəzi-narəvadən keç. S. Ə. Ş.. İnsaf görmək – vicdanı qəbul etmək, rəva görmək. İnsafa gəlmək (düşmək) – rəhmə gəlmək, insaf eləmək; haqsızlıq etməkdən vaz keçmək, mərhəmət etmək. Eləmi qaldı səbir; Qovğadı, qaldı səbir; Nə yar insafa gəldi; Nə məndə qaldı səbir. (Bayatı). İnsafa gəl, aman! Məni məhv etdi intizar; Səbrim tükəndi, yox qəmihicranə taqətim. H. C.. İnsafa gətirmək – rəhmə gətirmək, ürəyində mərhəmət oyatmaq. İnsafdan çıxmaq – haqsızlıq, ədalətsizlik etmək, birinin haqqını pozmaq, insaf və vicdana müğayir hərəkət etmək. İnsafı itirmək – bax insafdan çıxmaq. İnsafı yol verməmək – insafı, vicdanı rəva görməmək, insaf görməmək, rəva görməmək. Doğrusu, belə bir nazənin sənəmin sumkasının boş olmasına insafım yol vermədi. Ə. H.. <Dəmirçi Rzaya:> . . Səni beş qrana işlətməyə insafım yol vermir, artığa da gücüm çatmaz. . M. İ.. Allah . . . insaf versin – ədalətli, insaflı olmağa dəvət. <Qurban:> Allah Zərnigar qarıya insaf versin. Ə. H..

2. İnsafla şəklində – düzlüklə, ədalətlə, vicdanla. Dünyada hər nə cür və xariqüladə bir məsələ bəsirət və insafla müzakirə olunsa, şəksiz, həqiqət tərəfi axtarılar. C. M..

3. İnsafdır(mı) şəklində – rəvadırmı, insafa, vicdana, ədalətə uyan şeydirmi? İnsafdırmı, Bəlli Əhməd tutula; Qolac qolu dal gərdənə çatıla. «Koroğlu».